13/06/2021
Pandeminin Sağlık
Çalışanları Üzerindeki Psikolojik Etkileri
Sağlık çalışanları en
yüksek enfeksiyon riskine sahip olmalarının yanında mental sorunlar karşısında
en savunmasız grubu oluşturmaktadır. Pandemi döneminde uzun çalışma süreleri,
toplumdan izolasyon, aileleri ile iletişim eksikliği, dışlanma, yorgunluk,
mesleki hayal kırıklıkları, tükenmişlik, psikolojik şiddet gibi durumlarla baş
etmek zorunda kalmaktadırlar. Bu durumlar anksiyete, stres, depresyon,
uykusuzluk, korku, öfke gibi ruhsal sorunlara yol açabilmektedir. Ruhsal
sorunlar ise sağlık çalışanlarının karar verme yeteneklerini, dikkatlerini,
çalışmalarını etkileyebilmektedir. Bunun yanında kalıcı psikolojik problemlere
de neden olmaktadır. Daha önce yaşanan salgınlar üzerine yapılan çalışmalarda,
sağlık çalışanlarında birçok psikolojik sorun bildirilmektedir. H1N1 pandemisi
sırasında yapılan bir çalışmada, sağlık çalışanlarının en sık ailelerinin ve
arkadaşlarının enfeksiyon kapması konusunda endişe duydukları sonucu elde edilmektedir.
SARS salgını sırasında acil servis çalışanları üzerinde yapılan bir çalışmada
20 meslekler arasında anlamlı farklılık olmakla beraber stres düzeyleri bütün
gruplarda yüksek saptanmaktadır. Covid-19 pandemisi Dünya’nın her yerinde
sağlık çalışanlarını zor kararlar almak zorunda bırakmakta, baskı altında
çalışmalarına neden olmaktadır. Sağlık çalışanlarında gelişen kaygıların
sebeplerine bakıldığında kişisel koruyucu ekipmanlara erişim sıkıntısı,
Covid-19’a yakalanma ve enfeksiyonu çevrelerine ve ailelerine taşıma korkusu,
yeterli tıbbi bakımı verememe endişesi gibi durumlar görülmektedir. Sağlık
çalışanları enfekte bireylerle sık temas ettiklerinden riskli temaslar sonrası
ve enfekte olmaları halinde karantinaya alınmaları söz konusu olabilmektedir.
Karantinaya alınan sağlık çalışanlarında, genel popülasyona göre daha fazla
travma sonrası stres bozukluğu bulguları saptanmaktadır. Ayrıca karantinaya
alınan sağlık çalışanlarının, geride kalanlar için artan iş yüküne sebep
olmaları düşüncesiyle endişe düzeylerinde artış olabileceği bildirilmektedir.
Sağlık çalışanları salgın hastalıklara en çok yakalanan gruplardandır.
Covid19’un binlerce sağlık çalışanında görüldüğü bildirilmektedir. Covid-19’a
yakalanmak da sağlık çalışanlarının psikolojisini etkileyen faktörlerdendir.
Daha önceki salgınlarda da birçok sağlık çalışanının enfekte olduğu bilinmektedir.
SARS salgını sırasında yapılan bir çalışmada, enfekte olan sağlık
çalışanlarının bir yıl sonraki psikolojik stres düzeylerinin hala çok yüksek
olup artış gösterdiği, sağlık çalışanı olmayan SARS geçiren popülasyonun ise
stres düzeylerinde artış olmadığı izlenmektedir.
Bulaşıcı hastalıkları
daha iyi yönetebilmek, salgının kontrolünü sağlayabilmek için sağlık
çalışanlarının mental sağlığının korunması çok önemlidir. Salgının, sağlık
çalışanları üzerindeki psikolojik etkisinin anlaşılması, gelecekte ortaya
çıkabilecek bulaşıcı hastalık salgınlarına hazırlık açısından oldukça değerli
olmaktadır.
Covid-19 Pandemisinin Çocuklar
Üzerindeki Etkileri
Çocuklarda, bakıcılardan
ayrılma, psikiyatrik bozukluk riskini artırabilmektedir. Pandemi hastalıkları
sırasında izole edilen veya karantinaya alınan çocukların %30'unda akut stres
bozukluğu, uyum bozukluğu gelişmesi görülmektedir. Travma sonrası stres
bozukluğu için klinik kriterleri karşılamaktadır. COVID-19 ile enfekte olan
(veya izolasyon ya da karantinaya ihtiyaç duyan veya şüphelenilen) çocuklar
korku, kaygı ve diğer psikolojik etkileri sebebiyle özel dikkat gerektirebilmektedir.
Çocuklar, günlük rutin ve sosyal altyapı nedeniyle, COVID-19 salgını ile ilgili
verilen bilgilerin çocuğun yaşını ve anlayış düzeyini dikkate alması
gerekmektedir. Hayatı tehdit eden hastalıklarla ilgili hassas ve etkili
iletişimin çocuklar ve ailelerinin uzun vadeli psikolojik refahı için büyük
faydaları vardır. Bu küresel durumun acil ve uzun vadeli psikolojik etkilerini
göz ardı etmemek, özellikle dünya nüfusunun %42'sini oluşturan çocuklar ve
gençler için tartışılmaz olacaktır. Bu süreç otizm spektrum bozukluğu (OSB)
gibi özel ihtiyaçları olan çocuklar, aileler ve bakıcılar için zor olabilmektedir.
Genellikle bu çocuklar evde özel terapistler veya özel hastaneler ve enstitüler
ile haftada birkaç saat müdahaleler yapmaktadırlar. OSB'li küçük çocukların
ebeveynleri ve bakıcıları, çocuklarda COVID-19'un ne olduğunu açıklayarak,
ciddi oyunlar kullanarak, yüksek işlevli çevrimiçi terapi ve ebeveynler ve
bakıcılar için haftalık çevrimiçi istişareler yoluyla çocukların psikolojik
süreçlerinin ele alınması yardımcı olabilmektedir. Bildirilen çocuk istismarı
oranları okul kapanmaları sırasında artmaktadır. Krizin sebep olduğu ekonomik
zorluluklar ebeveynlerin stres seviyesini arttırmakta, dolayısıyla çocuklara
yönelik şiddet ve istismar vakaları böylesi dönemlerde artış göstermektedir. 3-18
yaş aralığındaki çocukları kapsayan bir çalışma COVİD-19 sürecinde çocuklara
yönelik depresif belirtilerin, uyku ve iştah sorunlarının, ekran başında
geçirilen sürenin, sinirlilik halinin, hareketsizliğe bağlı psikolojik ve
fizyolojik etkilerin, anne-babaların süreçteki stresi sonucu oluşan istismar
davranışlarının, arttığını ortaya koymaktadır.
Covid-19 Pandemisinin Ebeveynler
Üzerindeki Etkileri
Tüm dünyayı etkisi altına
alan ve her yaş grubu insanın yaşam akışını derinden etkileyen COVİD-19
pandemisi, ebeveynlerin yeni düzenlemeler yapmasını zorunlu kılmaktadır. Nitekim
pandemi sürecinin ilk adımları olan okulların kapanması ve ev karantinası
çocuklar dahil tüm ailenin evde olduğu bir düzeni beraberinde getirmektedir.
Türkiye’de ilk sokağa çıkma yasağı 20 yaş altı çocukları da kapsamış, sosyal
hayatın tamamen durması ebeveyn ve çocuk psikolojisini derinden etkilemiştir. Anne-babalar
ve çocuklar kriz sürecine yaş, eğitim, entellektüel kapasite, psikolojik
dayanıklılık gibi faktörlere bağlı farklı tepkiler göstermektedir. Bu tepkiler
çocuklar için regresyon, dikkat dağınıklığı, agresif tutumlar, ağlama krizleri
gibi ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca uzun vadede depresyon, TSSB, obsesyon,
fobiler, iştah ve uyku sorunları, uyum problemleri, akademik süreçlerde düşüş
ortaya çıkabilmektedir. Çocuklarda ortaya çıkan bu kısa ve uzun vadeli
değişimler, ebeveynlerin uyumlanması ve üzerinde durması gereken konulardan olacaktır.
Ayrıca kreş ve gündüz bakım evlerinin kapanması çalışan annelerin çocuklarının
bakımı konusunda büyük zorluklar yaşamasına neden olmaktadır. Bununla birlikte
‘çevrimiçi’ hale gelen eğitim sistemi, ebeveynlerin uyum sağlaması gereken bir
diğer konu başlığı olmaktadır. Çocuklarının akademik sürecine destek olabilmek
adına ebeveynler çevrimiçi eğitimleri takip etmek, çocuğuna öğretmen gibi konu
anlatımlarında bulunmak ve ödev takibi yapmak gibi rutinin dışında rollere
sahip olmuşlardır. Bu değişim süreci ebeveynleri oldukça zorlamıştır.
Başaran ve Aksoy’un 26
ebeveynin görüşünün alarak uyguladıkları anket çalışması sonucuna göre,
ebeveynler pandemi sürecinin psikolojik etkilerini artan stres seviyesi,
çocuklardaki ekran bağımlılığı ve ortaya çıkan davranış problemleri olarak
ifade etmekte, çocuklarında uyku ve beslenme düzensizliği olduğunu vurgulamakta,
bu süreçteki en büyük uyum problemini ise uzaktan eğitim sorunları olarak ifade
etmektedirler.
KAYNAKÇA
Başaran, M., Aksoy, A. (2020).
Anne-babaların Koronavirüs (COVİD-19) Salgını Sürecinde Aile Yaşantılarına
İlişkin Görüşleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 13 Sayı: 71.
Cluver, L., Lachman, J.M., Sherr, L.,
Wessels, I., Krug, E., Rakotomalala, S. (2020). Parenting in a time of
COVID-19. Lancet, 395: e64.
Goulia P, Mantas C, Dimitroula D, Mantis
D, Hyphantis T. General hospital staff worries, perceived sufficiency of
information and associated psychological distress during the A/H1N1 influenza
pandemic. BMC infectious diseases. 2010;10 (1):322.
Greenberg N, Docherty M, Gnanapragasam S,
Wessely S. Managing mental health challenges faced by healthcare workers during
covid-19 pandemic. bmj. 2020;368.
Kırık, A. M., Özkoçak, V. (2020). Yeni
dünya düzeni bağlamında sosyal medya ve yeni koronavirüs (covid-19) pandemisi.
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 1-10.
Liu, J.J., Bao, Y., Huang, X., Shi, J.,
Lu, L. (2020). Mental health considerations for children quarantined because of
COVID-19. Lancet Child Adolesc Health, 4:347-349.
Organization WH. Coronavirus disease 2019
(COVID-19): situation report, 82. 2020.
Xiang Y-T, Yang Y, Li W, Zhang L, Zhang Q,
Cheung T, et al. Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus
outbreak is urgently needed. The Lancet Psychiatry. 2020;7 (3):228-9.
Uzman
Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA
busra.kara@icloud.com
Devamı